در سردرد کلاستر (خوشه ای) چه اتفاقی در مغز می افتد؟

وقتی یکی از عصبهای مغز تحریک پذیر و حساس شده مسیر عصبی فعال می شود و سردرد کلاستر ایجاد می شود، بنظر می رسد سیگنالهایی از قسمتهای عمیقتر مغز بنام هیپوتالاموس که ساعت بیولوژیک مغز است و کنترل چرخه خواب و بیداری را به عهده دارد به عصب خاصی می رسد، این عصب، عصب تریژمینال یا عصب سه قلو است که مسئول ایجاد گرما یا درد در صورت است، شاخه های عصب که به چشم می روند درد در اطرف چشم را ایجاد می کنند، شاخه های بالایی عصب به پیشانی و شاخه های پایینی به گونه، فک پایین و بالای گوش می روند. ممکن است درد در این قسمتها را در همان سمت چشم مبتلا ایجاد کنند.

گاهی اوقات یک عامل زمینه ای مثل تومور مغزی یا آنوریس (کلافه عروقی) در اطراف عصب سه قلو می تواند باعث تحریک آن و ایجاد سردرد کلاستر شود، هرچند در بیشتر مواقع ایدیوپاتیک بوده و عامل زمینه ای خاصی برای آن پیدا نمی شود.

مشخصات سردرد کلاستر

چند مشخصه است که سردرد خوشه ی را از بقیه انواع سردرد متمایز می کند.

1- سرعت: سردرد خوشه ای معمولا بسرعت در عرض 5 الی 10 دقیقه به حداکثر شدت خود می رسد.

2- درد: تقریبا همیشه در یک طرف سر ایجاد می شود، وقتی  یک دوره سردرد خوشه ای فروکش کرد و دوره بعدی شروع شد، درد می تواند سمت مقابل سر را درگیر کند اما این مسئله بندرت اتفاق می افتد.

درد اغلب ماهیت سوزاننده یا سوراخ کننده دارد. البته ممکن است گاهی ضرباندار یا مداوم باشد. درد در پشت و اطراف حدقه چشم اتفاق می افتد ولی ممکن است به پیشانی، شقیقه، بینی، گونه و فک همان سمت انتشار یابد. پوست سر ممکن است حساس شود و گاهی ممکن است در شقیقه ها احساس ضربان وجود داشته باشد.

3- مدت زمان کوتاه: سردرد خوشه ای معمولا بین 30 تا 90 دقیقه طول می کشد ولی میتواند در حد 15 دقیقه باشد یا به 2-3 ساعت هم برسد ولی حتما زیر 4 ساعت است برعکس میگرن. حمله های سردرد ممکن است به فاصله 1 روز درمیان ایجاد شود یا تا 8 بار در روز تکرار شود.

4- قابل پیش بینی: حمله ها بنظر می رسد با ریتم سیرکادین 24 ساعته بدن مرتبط باشد، حمله های سردرد خوشه ای معمولا در یک زمان مشخص از روز یا شب اتفاق می افتد و به همین خاطر سردرد زنگ ساعت (Alarm clock headache)  نام دارند. حمله های سردرد خوشه ای ممکن است1 تا 2 ساعت بعد از به خواب رفتن فرد را از خواب بیدار کند. حملات شبانه شایعتر از حملات روزانه است.

5- تکرار: بیشتر بیماران مبتلا به سردرد خوشه ای  حملات سردرد روزانه از 2 هفته تا 3 ماه را تجربه می کنند بعد از این دوره ممکن است برای مدتی بدون حمله باقی بمانند (حداقل 2 هفته) و بعد دوباره سردرد شروع می شود.

نشانه های سردرد کلاستر (خوشه ای)

درد معمولا ناگهانی شروع می شود وقتی ایجاد می شود علائم زیر جلب توجه می کند:

1- احساس درد یا سوزش بسیار شدید در یک طرف سر

2- تورم یا افتادگی پلک سمت درگیر

3- مردمک تنگ تر در همان چشم

4- قرمزی با اشک ریزش چشم

5- آبریزش یا گرفتگی بینی همان سمت

6- صورت گرم و قرمز

7- تعریق

8- حساسیت به نور

سردرد کلاستر در افرادی که سیگار می کشند یا الکل زیاد مصرف می کنند بیشتر دیده می شود، در طی پریود سردرد خوشه ای بیمار نسبت به الکل و نیکوتین حساس تر می شود بطوریکه مقدار خیلی کم الکل می تواند باعث ایجاد حمله سردرد شود، این درحالی است که مصرف الکل در فواصل بدون درد ممکن است باعث تحریک سردرد نشود.

عوامل تحریک کننده سردرد خوشه ای

در وسط پریود حمله های سردرد خوشه ای موارد زیر می توانند باعث تحریک حمله سردرد شوند:

1- سیگار

2- الکل

3- بوهای تند

تشخیص سردرد خوشه ای

از آنجاییکه بعضی عوامل جدی زمینه ای مثل تومورهای مغزی و یا آنوریسم (کلافه عروقی) ممکن است عامل سردرد کلاستر باشد. معاینه دقیق نورولوژیک توسط متخصص سردرد و انجام تصویر برداری مغزی مثل MRI مغزممکن است جهت تشخیص سردرد خوشه ای لازم باشد، البته بیشتر موارد سردرد خوشه ای ایدیوپاتیک بوده و علت خاصی برایش پیدا نمی شود.

درمان سردرد خوشه ای

از آنجاییکه سردرد خوشه ای بسیار دردناک بوده و فرد را بی قرار می کند، برای فرد مبتلا بسیار آزار دهنده است و حتما نیاز به درمان صحیح دارد ولی متاسفانه سردرد کلاستر، بخوبی میگرن به درمان جواب نمی دهد و جواب به درمان در آن سخت می باشد.

درمان مرحله حاد حمله شامل تریپتانها مثل سوماتریپتان و ریزاتریپتان، ارگوتامین، لیدوکایین (اسپری) و اکسیژن است. دیده شده ماسک اکسیژن خالص 100% برای مدت 15 دقیقه ممکن است موجب فروکش کردن حمله شود. همچنین در مواردی دوش آب گرم باعث کاهش سردرد خوشه ای میشود.

درمانهای نگهدارنده شامل داروهایی است که فرد روزانه باید استفاده کند تا دچار حمله سردرد نشود. این داروها ممکن است طول مدت پریود حمله های کلاستر را کاهش داده و باعث زودتر فروکش کردن آن شوند و آنها عبارتند از:

1- کورتیکواستروییدها مثل پردنیزولون خوراکی با دوز کافی برای مدت کوتاه

2- سدیم والپروات

3- ارگوتامین که شب قبل از خواب مصرف می شود تا حمله های شبانه در خواب رخ ندهد (تنها موردی که ارگوتامین به عنوان درمان پیشگیری کننده بکار می رود، اینجاست)

4- گاباپنتین

5- توپیرامات

6- وراپامیل

7- لیتیوم

بلاک عصب پس سری (Occipital nerve block)

پزشک متخصص سردرد ممکن است تزریق کورتون و مواد بی حس کننده در محل عصب پس سری انجام دهد و با بلاک کردن آن باعث کاهش درد شود. این درمان طول مدت اثر کوتاهی دارد و موقتی است و فقط در مواردی که بیمار درد غیر قابل تحمل داشته و نتواند تا اثر کردن داروهای نگهدارنده تحمل کند انجام می شود.

تغییر سبک زندگی (Life style change)

رعایت بعضی موارد می تواند به کاهش حمله های درد در سردرد خوشه ای کمک کند:

1- برنامه خواب منظم داشته باشید، تغییر الگوی خواب می تواند باعث حمله سردرد شود.

2- از مصرف الکل بپرهیزید. همه نوع مشروبات الکلی حتی آبجو و شراب اگر در پریود حملات سردرد کلاستر مصرف شوند می توانند باعث تحریک حمله سردرد خوشه ای شوند.

3- مصرف سیگار را تاجاییکه ممکن است کم کنید.

اگر شما هم علائم و نشانه های سردرد خوشه ای را دارید حتما با مراجعه به کلینیک تخصصی سردرد با پزشک متخصص سردرد مشورت نمایید.